Raúl Zurita

Op de ochtend van de coup werd een student bouwkunde aan de Universidad Técnica Federico Santa Maria in Valparaíso, Raúl Zurita (1950, Santiago, Chili) aangehouden, gevangengezet en gemarteld in het ruim van een schip dat Maipo heette. ‘Geen enkele poëtische vorm die ik kende, niets,’ zo verklaart Zurita, kon dit alles bevatten en weergeven, ‘ons lijden, maar ook … een vreemd soort eindeloosheid en overlevingskracht… ik moest opnieuw leren spreken, vanuit de volstrekte verwoesting, haast vanuit de waanzin, om nog steeds iets tegen iemand te kunnen zeggen.’ Zurita’s eerste dichtbundel, Purgatorio (1979) vormt een volstrekt oorspronkelijke weergave van die ‘verwoesting’ – niet alleen die van Zurita, maar die van heel Chili. Om ‘opnieuw te leren spreken,’ om ‘iets tegen iemand te kunnen zeggen’ voegde Zurita de brokstukken van inadequate vormen aaneen. Dat resulteert in een collage van schijnbaar onsamenhangende registers, talen en documenten die variëren van een paspoortfoto, een handgeschreven brief en encephalogrammen tot Dante en Neruda, niet-Euclidische meetkunde en de droefheid van een koe. Zurita’s wanhopige en ontregelende poëtische stem zwelt op en krimpt ineen terwijl ze identiteiten en landschappen doorkruist, waarbij ze als man en als vrouw, als heilige en hoer, als mens en dier en als ik en de ander spreekt. Om ‘iets tegen iemand te zeggen’ en om ‘te spreken’ over het onbegrijpelijke lijden dat de enkele vorm te boven gaat, verschijnt Zurita’s stem steeds als iedereen en alles.

En zo werd Purgatorio, opgevat als het eerste deel van een danteske trilogie, waartoe verder nog Anteparadise (1982) en La vida nueva (1994) behoren, een baanbrekende dichtbundel die de zoektocht inluidde naar een taal die in staat is om de traumatische levensomstandigheden onder het militaire bewind in Chili te bevatten en te overwinnen. Anteparadise, geschreven en gepubliceerd in de hoogtijdagen van Pinochets dictatuur, is een klacht over ‘los chilenos destinos,’ ‘de bestemming van Chili,’ zoals die gestalte krijgt in de bergen en op de stranden.

Maar het is ook een reflectie op de mogelijkheden van de individuele wil, de verantwoordelijkheid van de gemeenschap en de hoop. In 1982 was de tekst van het eerste gedicht uit Zurita’s bundel Anteparadise, ‘La vida nueva,’ (‘Het nieuwe leven’) te lezen in de hemel boven Queens in New York. De witte rook van vijf vliegtuigen, bedoeld als ‘hommage aan minderheden uit de hele wereld’ en in het bijzonder aan ‘de Hispano-bevolking in de Verenigde Staten,’ bevatte verzen als ‘MIJN GOD IS HONGER/ MIJN GOD IS KANKER/ MIJN GOD IS SNEEUW/ MIJN GOD IS LEEGTE . . . MIJN GOD IS HET GETTO’. In foto’s van het gebeuren zijn de witte en hemelsblauwe bladzijden van het boek zelf te zien. La vida nueva, gepubliceerd nadat het land weer democratisch was geworden, is een meedogenloze galoppade van poëtische stemmen, een meditatie over schaamte en een requiem, een kathedraal van getuigenissen, literatuur en geschiedenis die vorm krijgt in een landschap van rivieren, bergen, zeeën en lucht. Met de laatste regel van deze tekst, ‘Ni pena ni miedo’ (‘Geen pijn noch angst’), die Zurita in 1993 op monumentale wijze neerschreef in de woestijn van Atacama, wordt deze indrukwekkende krachttoer afgesloten.

In de late jaren zeventig en de vroege jaren tachtig richtte Zurita, samen met de beeldende kunstenaars Lotty Rosenfeld en Juan Castillo, schrijver Diamela Eltit en socioloog Fernando Barcells, een kunstactiegroep op die CADA werd genoemd – het ‘Colectivo de acciones de arte’. Het CADA organiseerde demonstraties, performances, tentoonstellingen en literaire voordrachten op straat, in bordelen en in de lucht.

Zurita’s voordrachten over de hele wereld en zijn experimenten met poëtische vormen, taallocaties en materiaal hebben duizenden mensen bijeengebracht om een poëzie te ervaren die net zozeer in hand en brein kan worden vastgehouden als in de aarde en de atmosfeer. En toch, niettegenstaande de verbluffende reikwijdte van zijn poëtische ondernemingen, gelooft hij dat het allemaal ‘uitbreiding van Vagevuurzones’ zijn, alsof het allemaal geschreven werd om de herinnering en de verwoesting te vertegenwoordigen.

Raúl Zurita ontving de Nationale Literatuurprijs van Chili en een beurs van de Guggenheim Foundation. Hij werd bovendien benoemd tot eredoctor van de Universidad de Alicante in Spanje en de Universidad Técnica Federico Santa Maria in Chili. Zurita is emeritus hoogleraar aan de Universidad Diego Portalis. Zijn boeken zijn in vele talen vertaald. 
Poëzie (eerste edities)
Purgatorio. Valparaíso Editorial Universitaria, Santiago,1979.
Anteparaíso. Editores Asociados, Santiago, 1982.
El paraíso está vacío.  Santiago, 1984.
Canto a su amor desaparecido. Editorial Universitaria, Santiago, 1985.
El amor de Chile. Montt & Palumbo, Santiago, 1987.
La Vida Nueva. Editorial Universitaria, Santiago, 1994.
Canto de los ríos que se aman. Editorial Universitaria, Santiago, 1995.
Poemas militantes. Dolmen Ediciones, Santiago, 2000.
El día más blanco. Anagrama, Santiago, 2000.
INRI. Madrid: Editorial Visor, 2004.
Mi mejilla es el cielo estrellado. Ediciones Aldus, Mexico City 2004
Tu vida derrumbándose. Eloisa cartonera, Buenos Aires, 2005.
Mis amigos creen. Casa de Poesía, San José de Costa Rica, 2006.
LVN/ El país de tablas. Ediciones Monte Carmelo, Mexico City, 2006.  
Los países muertos. Ediciones Tácitas, Santiago de Chile, Santiago, 2006.
Cinco fragmentos. Animita Cartonera, Santiago, 2007.  
In Memoriam. Ediciones Tácitas, Santiago, 2007.   
Las ciudades de agua. Ediciones ERA, Mexico City, 2007.  
Cuadernos de guerra. Ediciones Tácitas, Santiago, 2010.
Zurita. Ediciones Universidad Diego Portales, Santiago, 2011.
El sermón de la montaña. Editorial Cuneta, Santiago, 2012.
Tu vida rompiéndose. Editorial Lumen, Santiago and Barcelona, 2015.

Prose
Literatura, Lenguaje y sociedad en Chile, 1973-1983. Ediciones Céneca, . Santiago, 1983.
Sobre el amor, el sufrimiento y el nuevo milenio. Editorial Andrés Bello, Santiago, 2000.
Cantares: 42 nuevas voces de la poesía chilena. Editorial LOM, Santiago, 2004.
El río de la poesía chilena. Center of Spanish Studies, Universidad de Nueva Delhi, Nueva Delhi, India, 2004.
Los poemas muertos. Ediciones Libros del Umbral, Mexico City, 2006.
Saber morir: Conversaciones. Ilan Stavans and Raúl Zurita. Universidad Diego Portales, Santiago, 2014.