Jan Wagner

De poëzie van Jan Wagner
'Ik schrijf graag over kleine, ogenschijnlijk banale voorwerpen: een spijker, een stuk zeep, voorwerpen die je gemakkelijk over het hoofd ziet, maar die in het gedicht plotseling een grote kracht kunnen vrijmaken en het abstracte een bodem geven, het begrijpelijk en tastbaar maken,' aldus Jan Wagner in een interview.

Een gedicht van Jan Wagner is een wereld op zich, een miniatuur. Je blijft kijken, naar de door zevenblad overwoekerde tuin, naar de drie ezels achter het hek, naar de auto die langzaam ingesneeuwd raakt. En al kijkend merk je dat je blik verschuift, je ziet meer dimensies, het wezen van het onderwerp dringt tot je door. Zijn uitgangspunt is dus meestal heel concreet: een mol, zilverdistels, maar uiteindelijk gaat het bijvoorbeeld in een gedicht over koala's om verstilling en kan een verhandeling over lakens de dood herbergen.

In Wagners gedichten wemelt het van de verrassende beelden: de wurgficus die ‘archiveert wat was, als leegte’, de otter die ‘terugglijdt in zijn eigen spiegelbeeld’; en de vaak prachtige slotzinnen (hier in het Duits): ‘und sich bei ihr die jalousien senken’, ‘und wirklich sichtbar erst mit dem verschwinden’. Verder zijn de gedichten uiterst muzikaal: je hoort de melodie van de vocalen, de assonanties en alliteraties, het binnen- en eindrijm, en je hoort het ritme, dat in elk gedicht anders is en nooit streng maar altijd speels.

Wagner hanteert afwisselend een 'vrije' vorm, een zelfgekozen rijm-of ritmeschema of een vaste klassieke versvorm, zoals het sonnet, het rondeel of de stanza. Hij beheerst die vormen als geen ander en daardoor weet hij op het beslissende moment of het gedicht waarmee hij bezig is om een bepaalde vorm vraagt: 'het gaat er niet om een vorm te vullen, het gaat erom de vorm te gebruiken om het gedicht zichzelf te laten vervullen.' Ondertussen gaat hij ook weer speels met zo'n vorm om, ondermijnt die weer, zoekt vluchtwegen. Zoals hij dat ook doet met het rijm: hij werkt graag met 'vuil' of 'scheefstaand' rijm, waarbij 'geräusch' rijmt op 'garage', 'schuld' op 'feld' en 'watte' zelfs op 'water- / loo', omdat de mogelijkheden van dat soort rijm eindeloos zijn.

Jan Wagner: ‘Nee, een gedicht zal de wereld niet veranderen – maar het is zelf al een verbazingwekkend veranderde wereld, die je kunt betreden of niet. Als je het niet doet, blijf je vastzitten in het traditionele, maar als je de stap durft te zetten, word je rijk beloond: op een paar vierkante centimeters bedrukt papier zul je een onmetelijke ruimte aantreffen waarin dingen die qua tijd, geografie en betekenis ver uit elkaar liggen, gaan samenklinken, waarin de meest tegenstrijdige dingen en paradoxen bij elkaar komen.’ (Uit het nawoord dat vertaalster Ria van Hengel schreef bij Regentonvariaties, 2016.) Bibliografie
Poëzie
Selbstporträt mit Bienenschwarm. Ausgewählte Gedichte 2001-2015, Poems, Hanser Berlin, Berlin 2016
Regentonnenvariationen, Poems, Hanser Berlin, Berlin 2014
Die Eulenhasser in den Hallenhäusern. Drei Verborgene, Poems, Hanser Berlin, Berlin 2012
Die Sandale des Propheten. Beiläufige Prosa, Essays, Berlin Verlag, Berlin 2011
Australien, Poems, Berlin Verlag, Berlin 2010
Achtzehn Pasteten, Poems, Berlin Verlag, Berlin 2007
Guerickes Sperling, Poems, Berlin Verlag, Berlin 2004
Probebohrung im Himmel, Poems, Berlin Verlag, Berlin 2001

Poëzie in vertaling
Regentonvariaties, Uitgeverij Podium, Amsterdam, 2016, vertaling: Ria van Hengel
Selfportrait With a Swarm of Bees, Arc Publications, Todmorden, 2015, vertaling: Iain Galbraith