Maria Stepanova

Stepanova kwam tot wasdom in de tumultueuze jaren negentig, met de belofte van grotere persoonlijke vrijheid, de opmars van het kapitalisme en georganiseerde misdaad, een reeks uitzichtloze oorlogen en de uittocht van duizenden Russische intellectuelen naar het Westen. De lezers werden bedolven onder uitgaven die voorheen werden weggecensureerd: dissidentenliteratuur, detectives, erotiek, maffiathrillers. Voor nieuwe poëzie was nauwelijks ruimte. De ironische toon van de conceptuele underground leek zich nog het beste te lenen voor het verwerken van de drukkende stilte achter de Sovjetpathos en de losbarstende storm erna.
 
Voortbordurend op Brodsky’s uitspraak dat poëzie en politiek alleen de letters P en O gemeen hebben noemde Stepanova een derde begrip met diezelfde letters: postmemory, het terrein waar de twee eerste (poëzie en politiek) elkaar in Rusland ontmoeten.
In die jaren vond Stepanova haar dichterlijke stem, gekenmerkt door in vloeiende zinnen verpakte gedachtesprongen, stijlfusies, achteloze beheersing van alle mogelijke versvoeten en een groot empathisch vermogen. Een visum voor een doorreis door de psyche van uiteenlopende personages, van soldaat tot Tsjetsjeense vluchtelinge. De politiek doet de persoonlijke ruimte krimpen, de poëzie is bij machte die te vergroten. Poëzie en zuurstof zijn als de kip en het ei:  
 
En ik kijk omlaag van de Mussenheuvels
Naar het onderwerp, in mezelf peinzend -
In het lindenloof, de fabriekspijpen
Adem? geen adem?

Stepanova speelt met genres, zoals de ballade en het volkslied. Ze is een zeer erudiet dichter die uit diverse tradities put, citeert, allitereert, verwijst en weldoordacht maar volstrekt ongedwongen op de terugkeer van de politiestaat zinspeelt, met strofen waarin een geoefende lezer een echo van een Iers gedicht of een liedje uit Les Misérables hoort, terwijl bij de meeste landgenoten een schat aan Russische gevangenisfolklore boven komt:
 
De witte roos is de bajes,
De rode roos is de cel,
De gele roos de bewaker,
Wij worden gescheiden, vaarwel.
 
Zulke kwatrijnen vloeien over in minder toegankelijke regels die moeilijk uit de context te halen zijn, omdat Stepanova zich niet in oneliners of zelfs afzonderlijke gedichten uitspreekt maar in voltooide bundels. Wat Stepanova betreft zet goede poëzie nieuwe lijnen uit, waarvoor pas later door collectieve inspanning draagvlak ontstaat. Tijdgenoten vinden daarom niet meteen aansluiting bij eigentijdse poëzie, tenzij ze tijdig is. Wat zeker geldt voor Stepanova’s werk, getuigen talrijke prijzen, waaronder de Andrej Belyprijs en Anthologia. Haar werk is vertaald naar onder andere het Engels, Frans, Hebreeuws en Duits.
 Bibliografie
 
Liederen van Noord-Zuiderlingen, Argo-Risk, Tver, 2001
Over tweelingen, Ogi, Moskou, 2001
HierHeengaan, Poesjkinski fond/Poesjkinfonds, St-Petersburg, 2001
Geluk, Novoje literatoernoje obozrenije/Nieuw Literatuuroverzicht, Moskou, 2003
Fysiologie en kleine geschiedenis, Pragmatika Koeltoery/Cultuurpragmatiek,  2005
Het proza van Ivan Sidorov, Novoje Izdatelstvo/Nieuwe uitgeverij, Moskou, 2008
Lyriek, stem,  Novoje Izdatelstvo/Nieuwe uitgeverij, Moskou, 2010
Gedichten en proza in een band, ovoje literatoernoje obozrenije/Nieuw Literatuuroverzicht, Moskou, 2010
Kirejevski, Poesjkinski fond/Poesjkinfonds, St-Petersburg, 2012
Alleen, niet alleen, niet ik, Novoje Izdatelstvo/Nieuwe uitgeverij, Moskou, 2014
Drie essays aangaande, Novoje Izdatelstvo/Nieuwe uitgeverij, Moskou, 2015
Spolia, Novoje Izdatelstvo/Nieuwe uitgeverij, Moskou, 2015
Tegen de lyriek, AST, Moskou, 2017
Ter nagedachtenis van nagedachtenis: Romance, Novoje Izdatelstvo/Nieuwe uitgeverij, Moskou, 2017