C.B. Vaandrager

Een kind van zijn tijd dus – maar dat is niet het hele verhaal. Want Vaandrager gebruikte die technieken ook om een autobiografie in dichtvorm te schrijven, iets waar de zestigers nu juist helemaal niet bekend om stonden. Maar de beroemde gedichten over Madurodam (‘de kroketten in het restaurant / zijn aan de kleine kant’) werden dáár geschreven, en wanneer Vaandrager zich in zijn werk laatdunkend uitlaat over (voormalige) vrienden of collega’s, is dat geen strategie, maar een weerspiegeling van zijn eigen ergernissen.

In zijn proza vertelt hij onbekommerd over zijn jeugd (Leve Joop Massaker) en zijn adolescente (De avonturen van Cornelis Bastiaan Vaandrager) en latere leven (De hef). In het dichtwerk valt vooral de zakelijke, onpoëtische toon op. In Gard Sivik staan veel readymades, wordt gebruik gemaakt van reclameteksten en de vaak ultrakorte gedichten worden met aplomb gepresenteerd. Dat uit zich in een soort kaalslag in bijvoorbeeld de reeks ‘Gedichten om niet’:  
Voor dit gedicht wordt een hele pagina ingeruimd, reden voor een recensent om Vaandrager ‘een oplichter die papier verknoeit en de knollen van zoveel eeuwen kneuterig Nederland voor citroenen verkoopt’ te noemen. De readymade werd veel gebruikt als middel om neutrale kunst te maken, zonder dat een dichter de werkelijkheid romantiseerde. Vaandrager gebruikt de readymade echter vooral om zijn autobiografie vorm te geven.

Zijn bekendste gedichten uit de jaren zestig zijn verzameld in de bundel Gedichten uit 1967 maar dit hoogtepunt in Vaandragers literaire werk verschijnt in een periode dat het met hemzelf steeds slechter gaat. Pas in 1973 verschijnt er weer poëzie: de bundel Martin waar zijn de giraffe… De gedichten lijken taalspelletjes, vrije associaties rondom bepaalde woorden.  
Maar dit spel werd gespeeld door scholieren die deelnamen aan een onderzoek naar de woordenschat van kinderen; de bundel is Vaandragers bewerking van het onderzoeksrapport. De positieve ontvangst ergerde hem: “Je zult zien dat ze me nu vastpinnen op die kindergedichten. Dat wil ik helemaal niet” – zo vertelt toenmalig vriendin Hetty Smink.

Er verschijnen nog twee bundels: Metalon (1987) en Sampleton (1990). Ze werden minder goed ontvangen – zijn literair-historische betekenis was voorbij, en dat in beide bundels goede en interessante gedichten staan, werd pas veel later gezien, bij de verschijning van de Made in Rotterdam. Verzamelde gedichten in 2005.
Vaandrager was een dichter die op het juiste moment aanwezig was, bij de juiste tijdschriften hoorde en die zich op de gepaste manier publicitair roerde. In zijn oeuvre is maar een handjevol gedichten dat werkelijk model kan staan voor de kaalslag en de vernieuwing die de Zestigers voorstonden, maar die hadden wel het gewenste effect: ze ergerden de critici en maakten van de tijdschriften waarin hij ze publiceerde, literaire manifesten. Zijn succes in de literatuurgeschiedenis is bij uitstek een illustratie van de tijd- en contextbepaaldheid van literatuur. Een literair-historische rol is altijd een optelsom van oeuvre en gedrag, en Vaandrager lijkt zich te realiseren dat het allemaal toeval kan zijn.

Bibliografie

Poëzie
Gedichten, De Bezige Bij, Amsterdam, 1967
Martin, waarom hebbe de giraffe..., RKS, Rotterdam, 1973
Totale poëzie, De Bezige Bij, Amsterdam,1981
In staat van oproer. Rotturdamse gedigte, Bébert, Rotterdam, 1987.
Metalon, De Bezige Bij, Amsterdam, 1987
Sampleton, De Bezige Bij, Amsterdam,1990
Made in Rotterdam, verzamelde gedichten, De Bezige Bij, Amsterdam, 2008

Proza
Leve Joop Massaker, 1960
Met andere ogen, 1961
De avonturen van Cornelis Bastiaan Vaandrager I, 1963
De reus van Rotterdam, 1971
De hef, 1975