Artikel
Opening van het 45e Poetry International Festival Rotterdam
Protocol en poëzie
12 juni 2014
Dames en heren,
Welkom op het 45e Poetry International Festival. De tekst die ik zojuist voorlas komt van een medische website met richtlijnen voor verpleegkundigen. Deze specifieke richtlijnen betroffen de begeleiding van een cliënt bij het tandenpoetsen.
Iedere ochtend als ik naar het kantoor van Poetry International fiets, kom ik langs een kunstwerk van Job Koelewijn. Misschien kent u het. Het is een tekst van Samuel Beckett, die in kleine luchtbelletjes op het wateroppervlak van de Westersingel wordt geschreven: No matter. Try Again. Fail again. Fail better. Het is een richtlijn om te falen.
Het openingsprogramma vanavond staat in het teken van het protocol. Teksten die ons vertellen hoe we ons moeten gedragen. Teksten die ons vertellen wat de consequenties zijn als we ons niet gedragen. Die ons behoeden voor het maken van fouten.
Poëzie heet de meest bewuste taalvorm te zijn, maar de concurrentie van het protocol, de richtlijn, de wet en de verordening is inmiddels uit angst voor het ongewisse behoorlijk gegroeid. We borgen onze zekerheid in bouwsels van taal. Uit angst voor de ander, uit angst voor een proces, uit angst voor alles wat we niet kunnen voorzien schuiven we elke verantwoordelijkheid van ons af. We schrijven protocollen voor gestrande walvissen, vrijgelaten criminelen, voor de koninklijke familie, bankdirecteuren en zweminstructeurs, we graven ons in met pestprotocollen, geheimhoudingsprotocollen, behandelprotocollen, integriteitsprotocollen, agressieprotocollen, zorgprotocollen, honingprotocollen, muilkorfprotocollen en aanlijnprotocollen. We duiken weg achter een muur van taal.
Maakt u zich geen illusies. Ook u maakt, zelfs nu, op dit moment, deel uit van een nauw omschreven protocol. U zit nu halverwege de zogeheten Customer Journey Map: een door theatermarketeers ontwikkeld stroomschema, waarin nauwkeurig staat omschreven wat u doet, wat u voelt maar vooral wat u moet doen en moet voelen vanaf het moment dat u zelfs maar overweegt naar het theater te gaan. De Customer Journey Map volgt u vanaf het moment dat u thuis uw jas aandoet tot het moment dat u hem straks thuis weer aandoet. Alles ligt vast, alles is onder controle. Het lied op de radio als u naar het theater rijdt. De geur in de parkeergarage. Het licht in de foyer. De knik van herkenning van degene die uw jas aanneemt. De muziek in de zaal bij binnenkomst. Wanneer u klapt. Hoe lang u klapt. Wanneer u niet klapt. Hoe lang u blijft zitten als het licht weer aangaat. Het chocolaatje bij de koffie. De tijd die de acteurs na afloop in de foyer komen. Hoe lang u napraat, en met wie. Hoe u het liefst wordt beloond voor uw bezoek. Of u iemand bent om ook in de toekomst proactief te benaderen.
Vanavond ontmaskeren wij met poëzie, met beeld en geluid de taal van het protocol voor u. We omarmen het ‘stramien van onvoorspelbare elementen waarin de gouddraden van het borduursel moeilijk te herkennen zijn,’ zoals onze Algerijnse festivalgast Habib Tengour het zegt. Dichters zijn namelijk dol op het protocol. Van het woord zelf, zoals in het stervende bos van Transtromer, waar de vermolming door een bril van boomsap de protocollen van de schorskevers leest. Van het imperatieve karakter, de opdracht aan de lezer of de opdracht aan zichzelf. Denk bijvoorbeeld aan Kouwenaars’ Men moet zijn zomers nog tellen, zijn vonnis/ nog vellen, men moet zijn winter nog sneeuwen. Dichters houden van geritualiseerde handelingen. De vormdwang van het protocol die hen redt van de verschrikkingen van het lege blad waarop alles nog kan en alles mag gebeuren. Ze houden van ‘De regelmaat en functie van gedichten (drijftuigjes met vanen, wimpels-met-kielzog).
‘Voortaan zal een kwatrijn’, zo schrijft festivalgast Charl-Piere Naudé, ‘volgens voorschrift van Boven/ met let-ter-gre-pen ploegen/ en vier zijden hebben als een dorpsplein. En, even verderop: Het tweeledige couplet?/Dat is een bok die zijn hoorns nog heeft/ maar die zich wel weet te gedragen/ en zich gedegen aan de burgerwet houdt.
Een andere festivalgast, Alfred Schaffer, nam ooit letterlijk de richtlijnen voor ons handelen na een terroristische aanval uit een overheidsfolder in zijn bundel over. Een zuivere readymade, die hij met enige regelmaat voordraagt, zoals aanstaande donderdag in het programma Signs of the Times over poëzie en de actualiteit.
Ga niet kijken op de plek van de aanslag./ Bent u zelf niet ernstig gewond, help dan zo veel mogelijk anderen./We moeten voorkomen dat netwerken overbelast raken.
Onze festivalgast Micha Hamel, wiens poëzie aanleiding was voor de compositie die zodadelijk officieel in première gaat, schrijft in zijn gedicht 'Aan het ontbijt':
/Geplaagd door gevoelens/ van onmacht en overmoed bouwen wij – nee, de kaboutertjes doen het niet – aan een/ kinderkerk met even onduidelijke als onvervangbare rituelen./’
In het programma van vanavond ontmoet u op verschillende manieren de taal van het protocol. De taal van de etiquette en van de geritualiseerde handeling. De beschreven en ongeschreven afspraken, niet alleen met betrekking tot poëzie maar ook tot het theaterbezoek zelf. Het is taal die bedoeld is om u allen in beweging te brengen. Maar let op, dames en heren, en laat ik hier het tandenpoetsprotocol uit het begin nog maar eens parafraseren: ‘Dit programma is slechts een hulpmiddel en kan en mag nimmer de plaats innemen van het eigen denken en handelen.’
Ik ben er van overtuigd dat u de komende week, maar zeker ook de weken en maanden daarna, de poëzie hard nodig zult hebben. Die toevallige taal die gaat vonken, zoals de onlangs overleden dichter, voormalig programmeur en grote festivalvriend Erik Menkveld het ooit beschreef. Het is ondenkbaar dat dit een festival zonder Erik wordt. Een festival zonder de robuuste, hartelijke, betrokken, luidruchtige, rijke en volle aanwezigheid van Erik als presentator, als adviseur, als inspirator, als gangmaker en als de Last Man Standing op de dansvloer.
Die toevallige taal die gaat vonken. Poëzie als een soms onduidelijk maar onvervangbaar ritueel om alle voorschriften, wetten, verordeningen, reglementen en besluiten, om alle protocollaire taal die u in bedwang wilt houden en die u afhoudt van het maken van fouten, van associatieve, irrationele en impulsieve beslissingen, het hoofd te bieden.
No matter. Try Again. Fail again. Fail better.
Ik wens u allen en onszelf een prachtig festival toe.
Dank u.
Speech Bas Kwakman bij de opening van het 45e Poetry International Festival op 10 juni 2014:
Het is de bedoeling met dit protocol een bijdrage te leveren aan een goede, verantwoorde en doelmatige handeling. De handeling mag alleen worden verricht binnen wettelijke kaders en in relatie tot geldende procedures. Indien er dringende redenen bestaan om toch van de omschreven handeling af te wijken, hanteert men het hiervoor geformuleerde beleid van de organisatie waar men werkzaam is. Informeer de cliënt over wat er gaat gebeuren. De handeling kan zo nodig worden aangepast aan de individuele wensen van de cliënt. Bij twijfel ten aanzien van de uitvoering van deze richtlijn of in situaties waarin deze richtlijn niet voorziet, overlegt men met de direct leidinggevende. Afwijken van deze richtlijn kan soms noodzakelijk zijn, doch men zal afwijken van deze richtlijn te allen tijde moeten kunnen motiveren. Deze richtlijn is slechts een hulpmiddel en kan en mag nimmer de plaats innemen van het eigen denken en handelen. De leidinggevende kent en neemt bij het hanteren van deze richtlijn zijn of haar eigen verantwoordelijkheid. Deze richtlijn is niet bedoeld voor particulier gebruik. De handeling mag alleen worden verricht binnen wettelijke kaders en in relatie tot geldende procedures en is bedoeld voor eenieder die zich hiertoe bekwaam acht en toestemming heeft van de verantwoordelijke leidinggevende. Observeer en rapporteer de reacties van de cliënt op de maatregel. Leg afspraken over de uitvoering van deze handeling schriftelijk vast. Noteer in het dossier (of andere afgesproken plaats) door wie, waarom, wanneer en onder welke omstandigheden de handeling is uitgevoerd.
Dames en heren,
Welkom op het 45e Poetry International Festival. De tekst die ik zojuist voorlas komt van een medische website met richtlijnen voor verpleegkundigen. Deze specifieke richtlijnen betroffen de begeleiding van een cliënt bij het tandenpoetsen.
Iedere ochtend als ik naar het kantoor van Poetry International fiets, kom ik langs een kunstwerk van Job Koelewijn. Misschien kent u het. Het is een tekst van Samuel Beckett, die in kleine luchtbelletjes op het wateroppervlak van de Westersingel wordt geschreven: No matter. Try Again. Fail again. Fail better. Het is een richtlijn om te falen.
Het openingsprogramma vanavond staat in het teken van het protocol. Teksten die ons vertellen hoe we ons moeten gedragen. Teksten die ons vertellen wat de consequenties zijn als we ons niet gedragen. Die ons behoeden voor het maken van fouten.
Poëzie heet de meest bewuste taalvorm te zijn, maar de concurrentie van het protocol, de richtlijn, de wet en de verordening is inmiddels uit angst voor het ongewisse behoorlijk gegroeid. We borgen onze zekerheid in bouwsels van taal. Uit angst voor de ander, uit angst voor een proces, uit angst voor alles wat we niet kunnen voorzien schuiven we elke verantwoordelijkheid van ons af. We schrijven protocollen voor gestrande walvissen, vrijgelaten criminelen, voor de koninklijke familie, bankdirecteuren en zweminstructeurs, we graven ons in met pestprotocollen, geheimhoudingsprotocollen, behandelprotocollen, integriteitsprotocollen, agressieprotocollen, zorgprotocollen, honingprotocollen, muilkorfprotocollen en aanlijnprotocollen. We duiken weg achter een muur van taal.
Maakt u zich geen illusies. Ook u maakt, zelfs nu, op dit moment, deel uit van een nauw omschreven protocol. U zit nu halverwege de zogeheten Customer Journey Map: een door theatermarketeers ontwikkeld stroomschema, waarin nauwkeurig staat omschreven wat u doet, wat u voelt maar vooral wat u moet doen en moet voelen vanaf het moment dat u zelfs maar overweegt naar het theater te gaan. De Customer Journey Map volgt u vanaf het moment dat u thuis uw jas aandoet tot het moment dat u hem straks thuis weer aandoet. Alles ligt vast, alles is onder controle. Het lied op de radio als u naar het theater rijdt. De geur in de parkeergarage. Het licht in de foyer. De knik van herkenning van degene die uw jas aanneemt. De muziek in de zaal bij binnenkomst. Wanneer u klapt. Hoe lang u klapt. Wanneer u niet klapt. Hoe lang u blijft zitten als het licht weer aangaat. Het chocolaatje bij de koffie. De tijd die de acteurs na afloop in de foyer komen. Hoe lang u napraat, en met wie. Hoe u het liefst wordt beloond voor uw bezoek. Of u iemand bent om ook in de toekomst proactief te benaderen.
Vanavond ontmaskeren wij met poëzie, met beeld en geluid de taal van het protocol voor u. We omarmen het ‘stramien van onvoorspelbare elementen waarin de gouddraden van het borduursel moeilijk te herkennen zijn,’ zoals onze Algerijnse festivalgast Habib Tengour het zegt. Dichters zijn namelijk dol op het protocol. Van het woord zelf, zoals in het stervende bos van Transtromer, waar de vermolming door een bril van boomsap de protocollen van de schorskevers leest. Van het imperatieve karakter, de opdracht aan de lezer of de opdracht aan zichzelf. Denk bijvoorbeeld aan Kouwenaars’ Men moet zijn zomers nog tellen, zijn vonnis/ nog vellen, men moet zijn winter nog sneeuwen. Dichters houden van geritualiseerde handelingen. De vormdwang van het protocol die hen redt van de verschrikkingen van het lege blad waarop alles nog kan en alles mag gebeuren. Ze houden van ‘De regelmaat en functie van gedichten (drijftuigjes met vanen, wimpels-met-kielzog).
‘Voortaan zal een kwatrijn’, zo schrijft festivalgast Charl-Piere Naudé, ‘volgens voorschrift van Boven/ met let-ter-gre-pen ploegen/ en vier zijden hebben als een dorpsplein. En, even verderop: Het tweeledige couplet?/Dat is een bok die zijn hoorns nog heeft/ maar die zich wel weet te gedragen/ en zich gedegen aan de burgerwet houdt.
Een andere festivalgast, Alfred Schaffer, nam ooit letterlijk de richtlijnen voor ons handelen na een terroristische aanval uit een overheidsfolder in zijn bundel over. Een zuivere readymade, die hij met enige regelmaat voordraagt, zoals aanstaande donderdag in het programma Signs of the Times over poëzie en de actualiteit.
Ga niet kijken op de plek van de aanslag./ Bent u zelf niet ernstig gewond, help dan zo veel mogelijk anderen./We moeten voorkomen dat netwerken overbelast raken.
Onze festivalgast Micha Hamel, wiens poëzie aanleiding was voor de compositie die zodadelijk officieel in première gaat, schrijft in zijn gedicht 'Aan het ontbijt':
/Geplaagd door gevoelens/ van onmacht en overmoed bouwen wij – nee, de kaboutertjes doen het niet – aan een/ kinderkerk met even onduidelijke als onvervangbare rituelen./’
In het programma van vanavond ontmoet u op verschillende manieren de taal van het protocol. De taal van de etiquette en van de geritualiseerde handeling. De beschreven en ongeschreven afspraken, niet alleen met betrekking tot poëzie maar ook tot het theaterbezoek zelf. Het is taal die bedoeld is om u allen in beweging te brengen. Maar let op, dames en heren, en laat ik hier het tandenpoetsprotocol uit het begin nog maar eens parafraseren: ‘Dit programma is slechts een hulpmiddel en kan en mag nimmer de plaats innemen van het eigen denken en handelen.’
Ik ben er van overtuigd dat u de komende week, maar zeker ook de weken en maanden daarna, de poëzie hard nodig zult hebben. Die toevallige taal die gaat vonken, zoals de onlangs overleden dichter, voormalig programmeur en grote festivalvriend Erik Menkveld het ooit beschreef. Het is ondenkbaar dat dit een festival zonder Erik wordt. Een festival zonder de robuuste, hartelijke, betrokken, luidruchtige, rijke en volle aanwezigheid van Erik als presentator, als adviseur, als inspirator, als gangmaker en als de Last Man Standing op de dansvloer.
Die toevallige taal die gaat vonken. Poëzie als een soms onduidelijk maar onvervangbaar ritueel om alle voorschriften, wetten, verordeningen, reglementen en besluiten, om alle protocollaire taal die u in bedwang wilt houden en die u afhoudt van het maken van fouten, van associatieve, irrationele en impulsieve beslissingen, het hoofd te bieden.
No matter. Try Again. Fail again. Fail better.
Ik wens u allen en onszelf een prachtig festival toe.
Dank u.
© Bas Kwakman
Vertaler: Michele Hutchison
Sponsors
Partners
LantarenVenster – Verhalenhuis Belvédère