Poetry International Poetry International
Artikel

VSB en De Kom volgens Erik Lindner

29 januari 2014
Antoine de Kom heeft de VSB-poëzieprijs 2014 gewonnen voor zijn bundel Ritmisch zonder string. Dat is een alleszins verdedigbare keuze. De Kom is een dichter die altijd wel goed was, maar net te weinig in de belangstelling stond. Daar zal nu terecht verandering in komen. Met Ritmisch zonder string kiest de jury voor een bundel waarin de auteur de heggen lijkt plat te slaan rond de vorm waarin hij gebruikelijk dicht. Allerlei buitengebieden komen tevoorschijn en raken in zijn poëzie betrokken: e-mails, pentekeningen, tekstblokken, foto’s en losse opmerkingen staan tussen de series gedichten die De Kom centreert op de pagina. Die kerstboom-vorm is zijn poëzie eigen, zo lijkt het, maar hij wil meer, de dichter wil de grenzen aftasten en slechten.
Dat lijkt een tendens. Ook de genomineerde bundels Bewegend doel van Micha Hamel en De zon in de pan van F. van Dixhoorn lijken wat de vorm betreft de randen van het oeuvre af te tasten. Micha Hamel draait op volle toeren door de kermis van het dagelijks bestaan met jonge kinderen. Meer dan tevoren krijg je het vermoeden dat hij daarbij de bocht uit schiet, maar zijn humor en talige lenigheid kunnen behoorlijk wat hebben. Hij lijkt in de verte op een hedendaagse Paul van Ostaijen, springerig en alert. Van Dixhoorns zeer esthetisch uitgegeven bundel signaleerde ik eerder. Van Dixhoorn lijkt het raamwerk waarin zijn eerste gepubliceerde gedichten verschenen steeds meer open te laten. Waar de paar woorden op de pagina staan is van belang. Meer en meer trekt hij zijn gedichten in het gebied van de gecomponeerde muziek of de beeldende kunst, zonder ook maar een enkele concessie aan de dichterlijkheid van zijn werk te doen.

In Maria Barnas haar bundel Jaja de oerknal en Miriam Van hee haar bundel Ook daar valt het licht is deze grensverwijding minder scherp zichtbaar, die bundels bouwen consequent voort op het eerdere werk van beide dichters. Het experiment van Barnas vindt eerder in het hoofd van de dichter plaats dan het aan de bladspiegel valt af te lezen. Ze heeft een goed oog voor de ongemakkelijkheid van ogenschijnlijk nonchalante en neutrale situaties. Er zit een grote lyriek in haar stem, die ze heel beheerst en ingehouden inzet. Miriam Van hee schrijft doorlopende zinnen die als water over de dichtregels lopen en niet lijken te stoppen. Ieder gedicht bestaat uit een enkele regel waarin op ingetogen wijze een tafereel tevoorschijn komt, evenals alle stemmingen en omstandigheden die erbij horen. Haar minimalisme wordt terecht tot ver over de grenzen geprezen, het is beslist niet eenvoudig zulke verfijnde en tedere gedichten te maken.

Een citaat dan, van de winnaar:

 
eerst waren er kinderen later
kwamen de soldaten en die schoten in het zand
er vielen stoelen om.
je blanco vellen waren weg.
je sprak hoewel het schieten alweer opgehouden was.
je sprak tot de soldaten in de taal des lands.

 

Die blanco vellen, die komen vaker voor in de bundel, ze liggen ‘achter de glazen / katheder’. Later zweven de vellen als een lint van de ene naar de andere hand, als op een filmstill. De eerste serie waar dit fragment uit komt is volgens een datering geschreven in Fès in Marokko, in het jaar dat De Koms vorige bundel De lieve geur van zijn of haar verscheen. Daarin schreef de dichter: ‘gedichten maak je niet. / Ze liggen aan de ketting in het ruim / wanneer het stormt / dan gaan ze overboord’. Als je die gedachte letterlijk neemt, dan heeft er in de tussentijd een orkaan gewoed in het hoofd van De Kom: Ritmisch zonder string is een heel uiteenlopende en diverse bundel.

De gedichten van Antoine de Kom zijn werelds en schuwen de politiek niet en dat gaat opmerkelijk goed te midden van de zinderende lyriek. Hier is geen sprake van een engagements-button op de  dikke winterjas van koudbloedige en weinig altruïstische personen, zoals je die wel eens her en der aantreft. Hier spreekt een uiterst lyrische en warme stem. De Kom maakt in de bundel een voorspelling die helaas niet is uitgekomen, binnen een paar maanden zou het vrede zijn in Syrië, dankzij het aantal apostelen. Hij knipoogt al of niet met opzet naar het surrealisme als hij schrijft : ‘poëzie is napraten over wat nog te gebeuren staat’.  Het wezen van de poëzie is ‘Dat wat zal zijn’, volgens de titel van een recente internationale uitgave van Laurens van Krevelen bij Brumes Blondes: “Ce qui sera / What will be / Lo que será ”.

Ook op talig niveau is De Kom experimenteler en exuberanter dan voorheen: ‘ah tamanrasset zuidwaarts oh dood / geheel absurd ubuntu door de ander levend uwe dood’. Onnavolgbaar raakt hij in het citaat : ‘wij shabbir noch omé violetta napo ruben cahnga en zonder ondergetekende’. De bundel is te vergelijken met een cocktail waarin allerlei verschillende bruisende alcoholica en suikerwaren en fruitigheden met elkaar de shaker in gaan. Dat shaken gebeurt ook met de herinnering aan tantes die ritmisch en zonder string in de stromende regen staan te dansen. Ritmisch zonder string is een uitgesproken erotische bundel, een zwoele bundel. Erotiek te midden van de oorlog of in de kerk, waar de tantes op het altaar staan en in hun handen klappen. Ze veranderen ‘goddelijk genot in / goddelijk genot’.

De bekroning van De Kom is ook een kroon voor zijn uitgever Querido die dichters ‘uit het middensegment’ (niet debutant en niet bejaard, zeg maar) ruim uitgeeft. Van Henk van der Waal verscheen een bundel filosofie, Bart Meuleman schreef essays over popmuziek en Antoine de Kom publiceerde in 2012 een opvallend boek Het misdadig brein, over het kwaad in onszelf over zijn werk als forensisch psychiater, waarin hij historische figuren onderzocht en er fictieve gesprekken mee voerde. Over zijn echte cliënten mag hij niet schrijven, maar via uiteenlopende schavuiten als Nero, Eichmann en de Vos Reynaerde wist De Kom behoorlijk wat van zijn werk prijs te geven. Dat biedt handvaten aan het dichterschap, dergelijke boeken die niet gelijk een roman hoeven te zijn en net een breder beeld van het auteurschap geven dan de gedichten op zich.

De winnende bundel heeft, eerlijk is eerlijk, ook mindere kanten. Ik vond de wat paranoïde mailwisseling tussen ‘slau’ en ‘devenand’ geconstrueerd aandoen. Het is evident dat hij daarin het meest openlijk de traditionele dichtvorm vaarwel zegt. Maar ik moet zeggen dat ook in die passages zijn taal spannend is en hij in de korte e-mails onmiskenbaar dichter blijft. Soms mis ik de rust van zijn eerdere bundels, die heerlijke lome stijl ervan. Laat de VSB-poëzieprijs 2014 een reden zijn om ook die uit de kast te halen. En misschien is die loomheid er ook wel, met net een wat hogere windkracht dan voorheen bij Antoine de Kom:
 

de beat op de wind
die laat in de middag opstak toen
tegen de auto omgevallen lege dozen streelde
terwijl er laos in de zon ligt te drogen
op een betegelde tafel
 

Antoine de Kom. Ritmisch zonder string. Querido, 2013. 64 blz., €19,95.

Op uitnodiging van Poetry International doet dichter en poëzierecensent Erik Lindner op deze site twee keer per maand verslag van zijn ervaring als lezer en als reiziger. Dichtbundels, vertalingen, evenementen en festivals komen aan bod. De ene keer richt hij zich op poëzie van Nederlandse bodem, de volgende keer op poëzie uit de rest van de wereld. Jarenlang schreef Lindner columns voor De Groene, eerst voor het blad, later online. Al Lindners columns en recensies voor De Groene en andere bladen vindt u  hier.

www.vsbpoezieprijs.nl


Sponsors
Gemeente Rotterdam
Nederlands Letterenfonds
Stichting Van Beuningen Peterich-fonds
Prins Bernhard cultuurfonds
Lira fonds
Versopolis
J.E. Jurriaanse
Gefinancierd door de Europese Unie
Elise Mathilde Fonds
Stichting Verzameling van Wijngaarden-Boot
Veerhuis
VDM
Partners
LantarenVenster – Verhalenhuis Belvédère