Bij het vertalen van gedichten van Michèle Métail

7 juni 2013 laat, uit het oosten
sneeuw bedekt de
getrokken lijnen van
te volgen rijstroken
straten onzichtbaar
geworden borden
waar te keren, uren
uit de klok gegleden
vrij noch verboden
te denken aan zomer
 
25 maart 2001: Overgang naar zomertijd.
Sneeuwstorm. Rathenauerplatz
 
 
neige, tard de l'est
qui couvre encore
au sol et marquage
les files à suivre
sans voir des rues
effacées, signaux
où tourner, cadran
écoulé aux heures
libre ni interdit
pour penser à l'été
 
25 mars 2001 : Passage à l'heure d'été.
Tempête de neige. Rathenauplatz
 
 
Het vertalen van gedichten van Michèle Métail was een bijzondere ervaring: moeilijk, maar uiteindelijk heel verrijkend. De gedichten ogen heel modern, heel robuust en tegelijk fragmentarisch, en geven zo de ervaring van de stad Berlijn weer, waar de dichteres een jaar verbleef en duizenden kilometers lopend aflegde. Toch zijn ze eigenlijk zeer vormvast en haken ze in op de eeuwenoude Chinese en Japanse poëzie.
 
De korte versregels ogen overzichtelijk, maar het het is heel moeilijk om die helderheid en zeggingskracht te evenaren in een andere taal, aangezien je niet zomaar het ene woord kunt omzetten in het andere woord. Literatuur – en zeker poëzie – vertalen is nooit woorden vertalen, maar wat er in de taal gebeurt: betekenisverbanden, beelden, ritme. In een gedicht staan woorden immers nooit zomaar naast elkaar, ze doen iets met elkaar, en juist die interactie zorgt voor een bepaalde spanning, sfeer en zeggingskracht.
 
In het bovenstaande gedicht kon de vertaling dan ook niet met ‘sneeuw’ beginnen, want dan zou de eerste regel veel te lang worden, of niet mooi eindigen, omdat niet duidelijk is of ‘laat’ een zelfstandig naamwoord of een werkwoord is.
 
sneeuw, laat uit het oosten [te lang]
 
of:
 
sneeuw, laat uit het
 
overspelige woorden
De zeggingskracht bij Michèle Métail komt onder andere doordat ze woorden gebruikt die meerdere betekenissen tegelijk ‘uitstralen’, maar precies die verschillende betekenissen hebben ze alleen in het Frans. Daarnaast laat Métail veel woorden als het ware ‘vreemdgaan’ met andere woorden. Dan lijkt een woord aanvankelijk met een bepaald ander woord een koppeltje te vormen, maar als je doorleest, blijkt het woord met de volgende regel óók een verband aan te gaan.
 
In het bovenstaande gedicht vormt het woord ‘onzichtbaar’ aanvankelijk bij ‘straten’ te horen, maar het bemoeit zich in de volgende regel ook met de ‘borden’, die in het Frans onzichtbaar zijn gemaakt door de woorden ‘sans voir’.
 
Het ‘van twee walletjes eten’ zorgt voor een extra betekenislaag. Door veel priegelen en schuiven maak je je de manier van schrijven een beetje eigen, en kun je de procédé’s van de dichter steeds meer toepassen in de vertaling, soms zelfs op andere plekken dan in het origineel.
 
Berlijn
Het mooie aan de teksten van Métail is dat ze heel treffend uitdrukking geven aan de stad Berlijn. Ik heb zelf ook eens een tijdje in die stad doorgebracht, en ben op veel van de plekken die Métail beschrijft geweest. Ze verwoordde voor mij precies de ervaring die ik ook heb opgedaan in Berlijn, een stad met een ietwat weerbarstige schoonheid: je moet echt moeite doen om in de stad op te kunnen gaan, heel anders dan de ogenblikkelijke charme van een stad als Parijs.
 
Mooi is ook dat Métail in haar gedichten de ervaring van het verkennen van een stad ook echt voelbaar maakt: door het ongrammaticale verloop van de zinnen ervaar je de tekst precies zoals je een onbekende stad ervaart: je weet nooit wat je om de hoek, in een volgende regel, te wachten staat.