Artikel
Door Peter Bulthuis
Nogmaals Goethe en Jandl
21 augustus 2014
Ein gleiches
über allen gipfeln / ist ruh
in allen wipfeln / spürest du
kaum einen hauch
die vögelein schweigen im walde
warte nur, balde / ruhest du auch
Jandl, vriend van Mooij, was al vanaf de eerste editie (1970), en later herhaaldelijk, bij de jaarlijkse poëziemanifestatie betrokken. Eén van Jandl’s vele activiteiten was het humaniseren van de Duitse taal. Jandl’s gedicht is in dat verband een pastiche op Goethe’s gedicht Über allen Gipfeln, waarschijnlijk het beroemdste gedicht in de Duitse taal, en één van de beroemdste gedichten ooit, met iconische status.
Het ontstaan van Über allen Gipfeln is een verhaal apart. Uit de oeverloze literatuur hierover een bescheiden greep. Goethe schreef het gedicht op 6 september 1780 na zonsondergang met potlood op de wand van een jachthut tijdens een bergtocht. Bewonderaars, op pelgrimage, kopieerden het gedicht en gaven het door. Vertalingen volgden. Geleidelijk verkreeg het gedicht zijn iconische status. De berghut werd een heilige plek. Maar pas in 1815 verscheen in het Verzameld Werk een geautoriseerde versie in druk, vrijwel nonchalant als een soort voetnoot bij een eerder gedicht (Wandrers Nachtlied, 1776), en toen met de titel Ein gleiches (kleine letter ‘g’). In de meeste edities heet het gedicht overigens Wandrers Nachtlied II.
In Jandl’s pastiche zijn, behalve de hoofdletter ‘G’ in Ein gleiches (en dat deed Goethe al in 1815), ook alle andere hoofdletters weggelaten, alsook alle leestekens, wat Jandl meer in overeenstemming zal hebben gevonden met de bedroefde mijmerende toon van het gedicht. Bij Poetry International zal men Goethe’s gedicht zo algemeen bekend hebben verondersteld, dat men mocht aannemen dat Jandl’s pastiche ongetwijfeld onmiddellijk als zodanig herkend zou worden. Vermoedelijk was dat toch wel wat te veel gevraagd.
Op 12 augustus jl. overleed Martin Mooij, de bevlogen initiator van het Rotterdamse poëziefestival Poetry International, dat dit jaar zijn 45ste editie beleefde. Bestuur en medewerkers van Poetry International herdachten Martin Mooij op 15 augustus in de Volkskrant met een advertentie, voorzien van een gedicht van Ernst Jandl (1915-2000), Oostenrijks dichter, schrijver en vertaler, getiteld 'Ein gleiches' (kleine letter ‘g’). Met een brief aan de krant liet de heer Peter Godefrooij de volgende dag weten dat genoemd gedicht niet afkomstig was van Jandl, maar van Goethe (1749-1831). Hij vond dat slordig. Het zit anders.
.Ein gleiches
über allen gipfeln / ist ruh
in allen wipfeln / spürest du
kaum einen hauch
die vögelein schweigen im walde
warte nur, balde / ruhest du auch
Jandl, vriend van Mooij, was al vanaf de eerste editie (1970), en later herhaaldelijk, bij de jaarlijkse poëziemanifestatie betrokken. Eén van Jandl’s vele activiteiten was het humaniseren van de Duitse taal. Jandl’s gedicht is in dat verband een pastiche op Goethe’s gedicht Über allen Gipfeln, waarschijnlijk het beroemdste gedicht in de Duitse taal, en één van de beroemdste gedichten ooit, met iconische status.
Het ontstaan van Über allen Gipfeln is een verhaal apart. Uit de oeverloze literatuur hierover een bescheiden greep. Goethe schreef het gedicht op 6 september 1780 na zonsondergang met potlood op de wand van een jachthut tijdens een bergtocht. Bewonderaars, op pelgrimage, kopieerden het gedicht en gaven het door. Vertalingen volgden. Geleidelijk verkreeg het gedicht zijn iconische status. De berghut werd een heilige plek. Maar pas in 1815 verscheen in het Verzameld Werk een geautoriseerde versie in druk, vrijwel nonchalant als een soort voetnoot bij een eerder gedicht (Wandrers Nachtlied, 1776), en toen met de titel Ein gleiches (kleine letter ‘g’). In de meeste edities heet het gedicht overigens Wandrers Nachtlied II.
In Jandl’s pastiche zijn, behalve de hoofdletter ‘G’ in Ein gleiches (en dat deed Goethe al in 1815), ook alle andere hoofdletters weggelaten, alsook alle leestekens, wat Jandl meer in overeenstemming zal hebben gevonden met de bedroefde mijmerende toon van het gedicht. Bij Poetry International zal men Goethe’s gedicht zo algemeen bekend hebben verondersteld, dat men mocht aannemen dat Jandl’s pastiche ongetwijfeld onmiddellijk als zodanig herkend zou worden. Vermoedelijk was dat toch wel wat te veel gevraagd.
© Peter Bulthuis
Sponsors
Partners
LantarenVenster – Verhalenhuis Belvédère